یکی از مهم‌ترین مراحل سه‌گانه برای پیشرفت در بازی شطرنج، شروع بازی یا همان گشایش است. مطالعه این بخش از بازی بسیار ضروری است چرا که اگر شما شروع خوبی نداشته باشید، در ادامه کارتان بسیار دشوار خواهد بود. پیشرفت در شروع بازی زمان‌بر است زیرا تعداد بسیار زیادی گشایش وجود دارد و هر کدام دارای چندین زیرشاخه و ادامه هستند. به همین دلیل مطالعه گشایش‌ها باید مستمر و مداوم باشد. اگر تازه شروع به مطالعه این قسمت کرده‌اید، توصیه می‌شود ابتدا با تعدادی از دام‌های معروف در شروع بازی شطرنج آشنا شوید و سپس شروع به مطالعه دقیق گشایش‌های پرکاربرد و معروف مانند روی لوپز، بازی ایتالیایی یا گامبی‌ وزیر کنید. در این مقاله به توضیح یک شروع بازی‌ مهم به نام دفاع کاروکان در شطرنج می‌پردازیم.

دفاع کاروکان در شطرج : (Caro-Kann Defense)

دفاع کاروکان یکی از دفاع‌های مهم در شطرنج است که شاید بین بازیکنان، به اندازه بازی ایتالیایی یا روی لوپز معروف و محبوب نباشد، اما با توجه به موقعیت‌های جدید و متفاوتی که در شروع بازی برای سفید و سیاه به وجود می‌آورد، نمی‌توان اهمیت ‌آن را نادیده گرفت. لازم به ذکر است که اخیرا بازیکنان قوی زیادی از جمله علیرضا فیروزجا جذب این دفاع شده و به طور حرفه‌ای از آن در مسابقات بهره می‌برند.

دفاع کاروکان چیست؟

اگر سیاه پس از 1e4 پیاده ستون c خود را یک خانه به جلو حرکت دهد، وارد دفاع کاروکان شده است. در ادامه به برسی چند شاخه و واریانت مهم از این دفاع می‌پردازیم.

حمله پانوف در شطرنج (Panov-Botvinnik Attack)

1. e4 c6

سیاه با حرکت c6 به سفید اجازه میدهد به راحتی با حرکاتی مثل d4 یا Nc3 مرکز را تحت کنترل بگیرد و زمینه گسترش مهره‌های خود را به خوبی فراهم کند.

2. d4 d5

سفید با d4 همزمان با تصاحب مرکز، راه گسترش فیل سیاه خود را نیز باز می‌کند و آماده می‌شود نیرو‌های خود را به خوبی به صحنه‌ی نبرد بکشد. همچنین، سیاه با d5 مستقیماً به مرکز حمله می‌کند و برای سهم خود از مرکز می‌جنگد. (دیاگرام ۱)

دیاگرام ۱

3. e5 c5
4. c3 Nc6

در اینجا اگر سفید ادامة e5  را انتخاب کند (واریانت پیشرفته، Advance Variation)، مرکز خود را مستحکم‌تر کرده و همچنین با اشغال خانه‌های سیاه، می‌تواند گسترش فیل خانه‌های تیرة حریف خود را مشکل سازد. و در این صورت سیاه می‌تواند با c5 در صدد شکستن مرکز قدرتمند حریف خود براید که سفید نیز می‌تواند با c3 از پیادة خود در خانه d5 محافظت و مرکز خود را حفظ کند. بعد از  این حرکت، Nc6 ادامه‌ی معقولی برای بازیکن سیاه می‌باشد.(دیاگرام ۲)

دیاگرام ۲

3. e5 Bf5
4. Nf3 e6

اما سیاه راه دیگری نیز برای ادامه دارد. سیاه می‌تواند با Bf5 (در حرکت سوم) علاوه بر گسترش فیل خود، موقعیت را برای e6 فراهم کرده و در ادامه قطر فیل خانه‌های تیرة خود را نیز باز کند.   باید توجه داشت که اگر سیاه تصمیم داشته باشد، قبل از خارج کردن فیل سفید خود، پیاده‌اش را در e6 مستقر کند، باعث گیر افتادن این فیل بین نیروهای خودی شده و گسترش آن از سمت دیگر نیز، می‌تواند ساختار پیاده‌های سیاه را تضعیف کند بنابراین حرکت مناسبی نیست. سفید می‌تواند در جواب Bf5، بازی Nf3 را انجام دهد. با این حرکت، سفید هم اسب خود را گسترش می‌دهد و هم از خانه‌های e5 و d4  که خانه‌های مهمی برای سفید محسوب می‌شوند، حمایت می‌کند. اکنون همانطور که گفته شد، بهترین حرکت برای سیاه e6 می‌باشد تا راهی برای گسترش فیل سیاه خود فراهم آورد. (دیاگرام ۳)

دیاگرام ۳

اما برگردیم به ادامة اول. (دیاگرام ۱)

3. exd5 cxd5
4. c4 ...

دیاگرام ۴

با گرفته شدن پیاده‌ی d5، وارد شاخه تعویض (Exchange Variation) شده و بازی برای هر دو طرف باز و گسترش آسان‌تر می‌شود. سپس سفید با راندن پیاده‌ی خود به مرکز حمله می‌کند و وارد شاخه حمله پانوف (Panov-Botvinnik Attack) می‌شد. گرفتن سرباز سفید برای سیاه بازی خوبی محسوب نمی‌شود، زیرا در این صورت سفید با فیل خود، سرباز سیاه را گرفته و سوار خود را نیز گسترش می‌دهد که برای سیاه چندان مطلوب نیست. بنابراین سیاه از پیاده‌ی مرکزی خود، با گسترش اسب به خانه f6 حمایت می‌کند. (دیاگرام ۵)

4. ... Nf6
5. Nc3 ...

دیاگرام ۵

در ادامه سفید نیز با گسترش اسب خود به c3، به پیاده سیاه فشار می‌آورد. همانطور که مشاهده می‌کنید، در اینجا، پوزیسیونی شبیه به گامبی وزیر پذیرفته نشده در شاخة مارشال را پیش رو داریم، با این تفاوت که سفید پیاده ردیف e و سیاه پیاده ردیف c خود را از دست داده‌اند. سیاه می‌تواند بازی را با Nc6 یا e6 ادامه دهد و بعد از آن، هر دو طرف می‌توانند سوارهای خود را به راحتی گسترش داده و وارد وسط بازی شوند.

واریانت پیشرفته (Advance Variation)

1. e4 c6
2. d4 d5
3. e5 ...

دیاگرام ۶

همانطور که پیش‌تر اشاره شد، در صورتی که سفید در حرکت سوم، پیاده‌ی ردیف e خود را یک خانه به جلو بِرانَد، وارد واریانت پیشرفته از دفاع کاروکان می‌شود. از مزایای این حرکت برای سفید، می‌توان به ساخت مرکز قوی، محدودسازی قطر سیاه برای فعلایت فیل خانه‌های تیره حریف و جلوگیری از گسترش اسب سیاه به خانه f6 اشاره کرد. محبوب‌ترین حرکت برای سیاه در این نقطه از بازی، حرکت‌ Bf5 است که منجر به یک گسترش خوب و در نتیجه یک گشایش خوب می‌شود.

3. ... Bf5
4. Nc3 e6

دیاگرام ۷

سفید با حرکت Nc3 اسب خود را وارد بازی می‌کند و دو خانه مرکزی e4 و d5 را نیز تحت کنترل دارد. و سیاه با بازی e6 از سرباز خود در مرکز حمایت کرده و مهمتر از آن، راه فیل سیاه خود را نیز باز می‌کند.

5. Be2 Ne7
6. Be3 Nd7

دیاگرام ۸

سفید می‌کوشد سوارهای خود را به ترتیب در خانه‌هایی مستقر کند که نهایت استفاده را از آن‌ها ببرد و سیاه نیز در مقابل تلاش می‌کند صحنه را برای فعالیت سوارهای خود آماده کند. اگرچه بازی برای سیاه بسته‌تر است، اما با بیرون آوردن اسب‌های خود می‌تواند گسترش خوبی داشته باشد. در این پوزیسیون می‌توان گفت سفید فضای بیشتری برای حرکت دادن مهره‌های خود دارد، اما برتری خاصی نسبت به سیاه نداشته و فقط انتخاب حرکت درست برایش آسان‌تر خواهد بود. (دیاگرام ۸)

یک نمونه بازی از دفاع کاروکان

این بازی در مسابقات شطرنج Saint Louis در دور بلیتس (برق آسا) در سال 2020 بین مگنوس کارلسن (سفید) و علیرضا فیروزجا (سیاه) انجام شده و نتیجه آن مساوی است. (عکس مربوط به مسابقات TataSteel می‌باشد)

1. e4 c6 2. d4 d5 3. exd5 cxd5 4. Bd3 Nc6 5. c3 Nf6 6. Bf4 Bg4 7. Qb3 Qd7
8. Nd2 e6 9. Ngf3 Bd6 10. Bxd6 Qxd6 11. O-O O-O 12. Rfe1 Ne7 13. Ne5 Bf5 14. a4 Bxd3
15. Nxd3 Rab8 16. a5 Ng6 17. g3 Rfc8 18. Qb4 Qxb4 19. Nxb4 Ne7 20. Nd3 Nf5 21. Ra4 Nd6
22. Kf1 Rc7 23. Ke2 g6 24. Rb4 Kg7 25. Ra1 Nfe4 26. Nxe4 Nxe4 27. Ra3 Nd6 28. Nc5 Re8
29. Rab3 Ree7 30. f4 h6 31. Kf3 Kf6 32. g4 Kg7 33. Kg3 Kf6 34. h3 Kg7 35. Kg2 Kf6
36. Kg3 Kg7 37. Kg2 Kf6 38. Kg3 1/2-1/2