در این مقاله سعی کردیم آموزش نت های موسیقی را به ساده‌ترین و کامل‌ترین روش بیان کنیم. با مطالعه‌ی این مقاله یاد میگیرید که وقتی یک قطعه‌ی موسیقی یا music sheet را روبروی خود قرار دادید قسمت‌های تشکیل دهنده‌ی آن را بشناسید و بدانید که هر قسمت بیانگر چیست؟ خطوط حامل کدام‌اند؟ شکل و محل قرارگیری نت روی خطوط حامل یعنی چه؟ و…

برای اینکه بتوانید به خوبی نت ها را بخوانید لازم است ابتدا با مفاهیم زیر آشنا شوید:

صدا چگونه ایجاد می‌شود؟

صدا با لرزش ایجاد می‌شود. هنگامی که ما حرف میزنیم تارهای صوتی درون حنجره به لرزش در می‌آیند و مولکول‌های هوای اطراف را می‌لرزانند و صدا تولید می‌شود. یا هنگامی که به سیم گیتار ضربه میزنیم سیم بالا و پایین شده و می‌لرزد و باز هم مولکول‌های هوا را به لرزش در می‌آورد و صدا به گوش ما می‌رسد.

“نت” چیست؟

همان‌طور که می‌دانید صداهای زیادی در اطراف ما و در طبیعت وجود دارند که با استفاده از آن‌ها تعداد زیادی ساز و قطعات موسیقی می‌توان ایجاد کرد. تعداد خاصی از این صداها که ویژگی‌های خاصی دارند را “نُت” می‌گوییم.

فرکانس یعنی چه؟

وقتی به سیم گیتار ضربه می‌زنیم و به عنوان مثال می‌گوییم فرکانس آن 200 هرتز است، یعنی آن سیم در هر ثانیه 200 بار می‌لرزد و بالا و پایین می‌شود. اما این به این معنی نیست که هر صدا یا نت تنها یک فرکانس دارد، بلکه یک نت را با فرکانس‌های مختلف می‌توان ایجاد کرد. اما هر نت یک فرکانس اصلی دارد که بیشتر برای گوش شناخته شده است و با آن سر و کار داریم.

اکتاو چیست؟

به عنوان مثال یک ساز کیبرد یا پیانو را در نظر بگیرید. فرکانس 440 هرتز به صورت قراردادی نت “لا” نام دارد و مابقی نت‌ها را بر اساس آن نام گذاری می‌کنیم. اگر کلیدهای بعد از کلید “لا” را به ترتیب فشار دهید به کلیدی می‌رسید که صدای آن بسیار به صدای نت “لا” شبیه است اما اندکی نازک‌تر و اصطلاحاً زیرتر به گوش می‌رسد. پس این کلید نیز کلید نت “لا” می‌باشد با این تفاوت که فرکانس آن 880 هرتز است. پس نتیجه می‌گیریم که نت‌ها با فواصل یکسانی (با فرکانس‌های متفاوت) تکرار می‌شوند و تفاوت آن‌ها در زیر یا بم بودن آن‌ها است. به فاصله‌ی بین دو نت یکسان با فرکانس‌های متفاوت “اُکتاو” می‌گویند. یعنی مثلا وقتی می‌گویند این کیبرد 5 اکتاو است یعنی از هر نت 5 تا با فرکانس‌های مختلف وجود دارد.

نام گذاری نت‌ها

بین دو نت “لا” با فرکانس‌های 440 و 880 هرتز کلیدها و صداهای جدید دیگری وجود دارند. برای نام گذاری این نت‌ها فاصله‌ی بین این دو نت “لا” به 11 قسمت تقسیم می‌شود. احتمالا شنیده‌اید که ما 7 نت موسیقی اصلی که نت های موسیقی به ترتیب عبارتند از دو، ر، می، فا، سل، لا، سی داریم. اما در حقیقت در موسیقی مدرن و غربی 12 نت داریم. 7 نت را به صورت اصلی و به نام‌های دو، ر، می، فا، سل، لا، سی می‌شناسیم (کلیدهای سفید در کیبرد) و 5 تای دیگر (کلیدهای مشکی کیبرد) را بر اساس این 7 تا نام گذاری می‌کنیم که در ادامه مفصلاً توضیح خواهیم داد. در ویدیوی زیر بخشی از پکیج آموزش تئوری موسیقی را مشاهده می‌کنید که مربوط به نام گذاری نت‌ها و تاریخچه‌ی این نام گذاری است.

 

نام گذاری نت‌ها به زبان فرانسوی (که در بالا توضیح دادیم) مرسوم‌تر است. اما باید نام آن‌ها را به زبان انگلیسی نیز بشناسید؛ زیرا اکثر کتاب‌ها و منابع معتبر آموزشی موسیقی به زبان انگلیسی هستند. در زبان انگلیسی نت‌ها را با حروف الفبا نام گذاری می‌‌کنند که به ترتیب به این صورت است: A، B، C، D، E، F، G

• A برای نت “لا”
• Bبرای نت “سی”
• C برای نت “دو”
• D برای نت “ر”
• E برای نت “می”
• F برای نت “فا”
• G برای نت “سل”

پرده و نیم پرده یعنی چه؟

هر نت با نت‌های دیگر فاصله‌ی نیم پرده یا پرده دارد:

• نیم پرده (half step): نوتی که دقیقا کنار نت دیگر قرار دارد با آن نیم پرده فاصله دارد.
• پرده (whole step): هر دو نیم پرده، یک پرده فاصله است. یعنی فاصله‌ی یک نت با دو نت قبل یا بعد از خودش یک پرده است.

با توجه به تصویر کیبرد، به عنوان مثال اگر از نت “دو” (C) شروع کنیم، از نت “دو” تا نت “ر” یک پرده فاصله است. یعنی بین این نت‌ها یک نت دیگر وجود دارد. از نت “ر” تا نت “می” هم یک پرده فاصله است و بین آن‌ها یک نت دیگر وجود دارد. اما از نت “می” تا نت “فا” نیم پرده فاصله است و بین آن‌ها نت دیگری وجود ندارد. این مسئله برای نت‌های “سی” و “دو” نیز صدق می‌کند. از این فاصله‌ها برای نام گذاری نت‌ها استفاده می‌کنیم.

نام گذاری نت های غیر اصلی

برای خواندن نت های موسیقی لازم است با مفاهیم زیر آشنا شوید:

دییِز (فرانسوی) یا شارپ sharp (انگلیسی) با علامت #: هرگاه این علامت پیش از نتی قرار بگیرد، هر دو به نتی اشاره دارند که نیم پرده بعد از نت اصلی است.

مثال:

بمل (فرانسوی) یا فِلت flat (انگلیسی) با علامت b: هرگاه این علامت پیش از نتی قرار بگیرد، هر دو به نتی اشاره دارند که نیم پرده قبل از نت اصلی است.

مثال:

نکته: اگر یک نت در ابتدای میزان* دارای علامت بمل یا دییز باشد، این علامت تا آخر آن میزان روی نت اعمال می‌شود مگر اینکه همراه نت علامت خنثی کننده استفاده شود.

*میزان: برای این که قطعه‌ی موسیقی منظم باشد، خطوط حامل را با یکسری خطوط عمودی که میزان نام دارد به قسمت‌های مساوی تقسیم می‌کنیم.

روش بعدی برای اعمال علامت‌های بمل و دییز روی نت زمانی است که در طول قطعه لازم باشد دفعات زیادی از این نت بمل‌دار یا دییزدار استفاده شود. در چنین شرایطی بلافاصله بعد از کلید (در ادامه توضیح خواهیم داد) و قبل از کسر میزان علامت بمل یا دییز را روی خط آن نت قرار می‌دهیم. این علامت تا آخر قطعه روی نت مورد نظر اعمال خواهد شد مگر اینکه از علامت خنثی کننده استفاده شود.

نکته: توجه کنید که به عنوان مثال اگر علامت بمل یا دییز برای نت “فا” بلافاصله بعد از کلید قرار داشته باشد، روی تمام نت‌های “فا” در قطعه‌ی موسیقی اعمال می‌شود و تا انتهای قطعه تمام نت‌های “فا” باید با آن علامت اجرا شوند. در ادامه بخشی از پکیج آموزش تئوری موسیقی در لیموناد مربوط به نت‌های بمل‌ دار و دییز دار را مشاهده می‌کنید.

علامت خنثی کننده یا بِکار

فرض کنید در یک قطعه‌ی موسیقی بلافاصله پس از کلید، علامت بمل یا دییز برای یک نت قرار دارد؛ اما در جایی از قطعه باید آن نت بدون علامت دییز یا بمل و به تنهایی اجرا شود. در این شرایط از علامت خنثی کننده یا بِکار (Natural) استفاده می‌شود.

 

نکته: همانطور که علامت‌های بمل و دییز تا آخر قطعه یا میزان اجرا می‌شود، علامت خنثی کننده هم روی کل قطعه یا میزان اعمال می‌شود.

خطوط حامل

همان‌طور که در تصویر مشاهده می‌کنید 5 خط که با فواصل یکسان و به صورت افقی رسم شده‌اند و در واقع حمل کننده‌ی نت‌ها هستند خطوط حامل نام دارند. نت‌ها یا بین خطوط حامل و یا روی آن‌ها قرار می‌گیرند. محل قرارگیری نت‌ها به ما نشان می‌دهد که کدام نت مد نظر است و باید اجرا شود. مثلا اگر در “کلید سل” علامت نت روی خط دوم قرار بگیرد نت “سل” باید اجرا شود. بقیه نت‌ها هم به ترتیب فضاهای قبل و بعد از آن نت را اشغال می‌کنند.

در این مثال نت بعد از “سل” که همان نت “لا” است باید فضای بعد از آن را روی خط حامل اشغال کند که می‌شود فضای بین خط دوم و سوم. نت‌های بعدی نیز به همین ترتیب روی خط یا در فضای بین خطوط و بالاتر از نت “سل” قرار می‌گیرند و صدای زیرتری دارند. نت‌های قبلی هم در فضای بین خطوط یا روی آن‌ها و پایین‌تر از نت “سل” قرار می‌گیرند و صدای بم‌تری دارند.

اساساً 5 خط حامل داریم و برای این که به نت‌های زیرتر یا بم‌تر دسترسی داشته باشیم می‌توانیم مانند تصویر خطوط کمکی رسم کنیم.

کلید چیست؟

محل قرارگیری و نوع کلید (clef) نحوه‌ی چیدن مابقی نت‌ها و مبدأ نواختن را به ما نشان می‌دهد. به عنوان مثال وقتی کلید سل در ابتدای یک قطعه موسیقی قرار دارد یعنی نت اول روی خط دوم، نت “سل” است و مابقی نت‌ها را باید بر اساس آن بچینیم.

یا وقتی کلید “فا” خط چهارم را نشانه گرفته است، یعنی خط چهارم حامل نت “فا” است و بقیه‌ی نت‌های قبل و بعد را باید بر اساس آن بچینیم.

در موسیقی ما تنها سه کلید “سل”،”فا” و “دو” را داریم که در تصویر مشاهده می‌کنید.

نکته 1: اگر هیچ علامت بمل یا دییز در قطعه‌ی موسیقی نبینیم یعنی نت‌های ما فقط نت‌های اصلی هستند. برای نشان دادن نت‌های بمل دار یا نت‌های دییز دار علامت آن‌ها را کنار و پشت نت‌های اصلی قرار می‌دهیم.

نکته 2: نت‌های موسیقی را از چپ به راست می‌خوانیم.

شکل نت های موسیقی

شکل نت به ما نشان می‌دهد که در واقع یک نت چقدر باید طولانی شود و اصطلاحاً چقدر باید کِش بیاید. یعنی به عنوان مثال یک کلید کیبرد را فشار دهیم یا به سیم گیتار ضربه‌ای بزنیم و ضربه‌ی بعدی را دو ثانیه بعد وارد کنیم که در این صورت نت ادامه‌دار خواهد بود؛ یا اینکه بلافاصله پس از ضربه‌ی اول ضربه‌ی بعدی را به سیم وارد کنیم. در حقیقت شکل نت ارزش زمانی آن را به ما نشان می‌دهد. نت‌‌ها در شکل‌های زیر وجود دارند و به ترتیب ارزش زمانی آن‌ها نصف می‌شود. به عنوان مثال اگر ارزش زمانی نت گرد که آن را با استفاده از تمپو (Tempo) مشخص می‌کنیم، یک ثانیه است ارزش زمانی نت سفید نیم ثانیه خواهد بود. بیش‌ترین ارزش زمانی نت‌ها موسیقی متعلق به نت گرد است و هر نت گرد دو برابر نت سفید کشش دارد.

نت‌های نقطه‌دار

گاهی ممکن است در یک قطعه‌ی موسیقی نت‌ها را همراه با یک یا دو نقطه ببینید:

نت همراه با یک نقطه: هرگاه مانند تصویر یک نقطه در کنار یک نت قرار بگیرد ارزش زمانی آن را 1.5 برابر می‌کند. به عنوان مثال اگر ارزش زمانی یک نت سفید برابر 2 ثانیه باشد و یک نقطه در کنار آن قرار بگیرد، ارزش زمانی آن 3 ثانیه می‌شود.

نت همراه با دو نقطه: اگر مانند تصویر بالا در کنار یک نت دو نقطه قرار بگیرد ارزش زمانی آن 1.75 برابر می‌شود. به عنوان مثال اگر ارزش زمانی یک نت گرد 4 ثانیه باشد و در کنارش دو نقطه قرار داشته باشد، باید در عرض 7 ثانیه آن نت اجرا شود. البته نت‌های دونقطه به ندرت دیده می‌شوند و خیلی مرسوم نیستند.

خطوط اتحاد و اتصال

این خطوط دست ما را باز می‌کنند تا هر ارزش زمانی (هر نتی با هر کششی که مدنظرمان است) را بتوانیم اجرا کنیم.

خط اتحاد

هر گاه دو یا چند نت یکسان با یک خط از بالا یا پایین به هم وصل شده باشند آن خط، خط اتحاد است. خط اتحاد به ما نشان می‌دهد که باید ارزش زمانی نت‌های موسیقی را با هم جمع کرده و به یکباره نت را اجرا کنیم. مثلا اگر یک نت سفید “سل” و یک نت سیاه “سل” با خط اتحاد به هم وصل شده باشند نت “سل” را یک بار می‌زنیم و کشش آن به اندازه‌ی یک نت سفید به اضافه‌ی یک نت سیاه است. (میزان کشش بر حسب ثانیه با استفاده از تمپو محاسبه می‌شود که در ادامه توضیحات به آن اشاره کرده‌ایم)

خط اتصال

هر گاه دو یا چند نت غیر یکسان با یک خط از بالا یا پایین به هم وصل شده باشند آن خط، خط اتصال است و باید با یک ضربه آن دو یا چند نت را اجرا کنیم و حین کشش نت را تغییر دهیم.

کسر میزان

همان‌طور که گفتیم برای این که قطعه‌ی موسیقی منظم باشد، خطوط حامل را با یکسری خطوط عمودی که میزان نام دارد به قسمت‌های مساوی تقسیم می‌کنیم. در یک قطعه‌ی موسیقیِ واحد، ارزش زمانی هر میزان با بقیه‌ی میزان‌ها یکسان است. کسر میزان یا Time signature شامل دو عدد است که نشان می‌دهد در هر میزان چندتا از چه نتی جای می‌گیرد. به عنوان مثال کسر میزان در تصویر روبرو به ما نشان می‌دهد که در هر میزان 4 تا نت سیاه داریم.

• عدد 1 در مخرج کسر برای نت گرد
• 2 در مخرج کسر برای نت سفید
• 4 در مخرج کسر برای نت سیاه
• 8 در مخرج کسر برای نت چنگ
• 16 در مخرج کسر برای نت دو لا چنگ
• 32 در مخرج کسر برای نت سه لا چنگ

Tempo چیست؟ (ارزش زمانی نت ها موسیقی)

گفتیم ارزش زمانی نت‌ها موسیقی با شکل آن‌ها مشخص می‌شود و مثلا ارزش زمانی نت سفید دو برابر نت سیاه است. از کجا بفهمیم در یک قطعه‌ی موسیقی ارزش زمانی نت‌ها بر حسب ثانیه چقدر است؟

این مقدار با استفاده از تمپو Tempo مشخص می‌شود. تمپو در رابطه با کسر میزان معنا پیدا می‌کند و واحد آن (beat per minute) bpm به معنی بیت بر دقیقه است. اگر کسر میزان برابر 4،4 باشد و Tempo=60 bpm، یعنی در هر میزان 4 نت سیاه داریم که هر نت (بیت) باید 1 ثانیه طول بکشد. اگر Tempo=120 bpm باشد هر نت باید 0.5 ثانیه طول بکشد.

با توجه به مثال یعنی در هر دقیقه 60 بیت (در اینجا نت سیاه) با فاصله‌های یکسان جای می‌گیرد و هر نت سیاه 1 ثانیه ارزش زمانی دارد. ارزش زمانی مابقی نت‌ها را نیز با توجه به همین نت سیاه محاسبه می‌کنیم. فرمول کلی محاسبه‌ی ارزش زمانی هر بیت را در تصویر مشاهده می‌کنید.

مترونوم چیست؟

مترونوم  (به فرانسوی: Métronome) یک ابزار تمرینی موسیقی است که در یادگیری و تمرین موسیقی و نت خوانی با آن سر و کار داریم. این دستگاه در دو نوع مکانیکی و دیجیتال وجود دارد اما امروزه می‌توانید از اپلیکیشن آن در تلفن همراه خود استفاده کنید. بعد از اینکه عدد تمپو را در اپلیکیشن تایپ کردیم مترونوم با صدای تیک تاک خود کمک می‌کند که ریتم موسیقی حفظ شود. مثلا اگر تمپوی ما 73 باشد، در هر یک دقیقه با فاصله‌ی یکسان، 73 بار صدای تیک تاک تولید می‌کند و ما باید با توجه به کسر میزان و تمپو مثلا نت سیاه را همزمان با صدای مترونوم اجرا کنیم. نت سفید را باید در ازای هر دوبار صدای مترونوم یک بار اجرا کنیم که صدای آن کشش بیشتری خواهد داشت. نت گرد هم در ازای هر 4صدای تیک مترونوم یک بار اجرا می‌شود. همچنین در ازای هر یک بار صدای تیک مترونوم نت چنگ باید دو بار اجرا شود که یعنی کشش کمتری خواهد داشت.

نکته: اگر در قطعه‌ی موسیقی عدد تمپو نوشته نشده بود، یا آن موسیقی معروف و شناخته شده است و گوش نوازنده با آن آشناست یا تمپوی آن بر عهده‌ی نوازنده است و می‌تواند آن را سریع یا کند بنوازد.

حالا که با مفاهیم اولیه‌ی آموزش نت های موسیقی آشنا شدید به شما پیشنهاد می‌کنم متن را یک بار دیگر بخوانید تا مطالب در ذهن شما طبقه بندی شوند. همچنین از طریق پکیج آموزش تئوری موسیقی در لیموناد، به مفاهیم آموزشی نت خوانی به صورت ویدیویی دسترسی خواهید داشت.