شاید بهترین توضیحی که برای پاسخ به سوال ” ترکیب بندی در عکاسی چیست؟ “ بیان کرده‌اند این است که ترکیب بندی یک رابطه‌ی کاملا شخصی میان عکاس و سوژه است. ترکیب بندی در عکاسی یکی از مهارت‌هایی است که با آن و با قراردادن دوربین در یک زاویه‌ی صحیح، می‌توانید همان سوژه‌ای را که با چشم دیده‌اید و همان حسی که هنگام تماشای آن داشته‌اید را به بیننده نشان دهید و القا کنید. این حس می‌تواند (همان‌طور که در عکاسی فاین آرت هم گفتیم) حس ترس، غم، شادی، آرامش، انرژی، لطافت و… باشد. برای آشنایی با اصول اولیه‌ی ترکیب بندی در عکاسی این مقاله را تا انتها مطالعه کنید.

ترکیب بندی چیست؟

ترکیب بندی به چینش عناصر یک اثر در کنار یکدیگر به بهترین نحو می‌انجامد تا کم و بیش آن را برای بیینده جذاب کند. این عناصر می‌توانند تعداد کم یا زیادی داشته باشند که بستگی به موضوع اثر و سلیقه‌ی پدید آورنده‌ی آن دارد. گاهی این عناصر به صورت طبیعی در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند و گاهی لازم است هنرمند آن‌ها را به گونه‌ای مناسب در کنار هم قرار دهد. به این ترتیب، ترکیب بندی ابزاری است که به هنرمند برای روایت داستانش از طریق یک قاب کمک می‌کند و در انواع مختلف عکاسی می‌توانید از آن استفاده کنید. از ترکیب بندی در هنرهایی مانند هنرهای تجسمی، نقاشی، عکاسی، مجسمه سازی و… استفاده می‌شود که ما در این مقاله به بررسی ترکیب بندی در عکاسی خواهیم پرداخت.

چرا ترکیب بندی در عکاسی مهم است؟

این که یک تصویر واقعا جذاب و راوی یک داستان باشد به شما به عنوان یک عکاس بستگی دارد. مسلماً در هنگام عکاسی از یک طبیعت زیبا نمی‌توانید تمام چیزی که در پیش روی خود می‌بینید را در یک قاب جای دهید. بنابراین سعی می‌کنید با در نظرگرفتن بهترین قاب، مهم‌ترین و برجسته‌ترین زیبایی‌ها را ثبت کنید. این کار شما نوعی ترکیب بندی است. با استفاده از ترکیب بندی می‌توانید از یک موقعیت معمولی بهترین عکس‌ها را بگیرید و بدون آن ممکن است حتی در شگفت انگیزترین مناطق هم نتوانید عکس خوبی ثبت کنید. این روزها همه یک دوربین یا موبایل برای عکاسی دارند. آنچه تصاویر شما را از دیگران متمایز می‌کند نوع نگاهی که به پدیده‌ها دارید و استفاده‌ی صحیح از اصول ترکیب بندی است.

مفاهیم، عناصر و اصول ترکیب بندی

در Composition یا ترکیب بندی، عناصر و اصول اولیه‌ای قرار دارد و باید در موقعیت‌های مختلف تشخیص دهید که از کدام یک استفاده کنید. اما به طور کلی هیچ اجباری در استفاده از آن نیست و ممکن است بتوانید تصاویر شگفت انگیزی خلق کنید که در آن اصول اولیه را رعایت نکرده باشید. گاهی نیز ممکن است همین عنصرها و اصول سوژه‌ی عکس شما شوند و برای ثبت یک عکس زیبا به شما کمک کنند؛ مانند سنگفرش خیابان که دارای خطوط منظم است و فقط در یک قسمت آن یک گیاه جوانه زده‌است. خط منظم یکی از عناصری است که در ترکیب بندی باید به آن توجه کنید. در ادامه بعضی از مهم‌ترین عناصر و اصول ترکیب بندی در عکاسی را برای شما گردآوری کرده‌ایم:

عناصر ترکیب بندی

عناصر ترکیب بندی در عکاسی جزئیات مهمی هستند که با توجه و استفاده از آن‌ها در کادری که در نظر گرفته‌اید می‌توانید زیبایی بیشتری به عکس ببخشید. تعدادی از این عناصر عبارتند از:

1- خطوط

خطوط یکی از بهترین راه‌ها برای جلب توجه بیننده به قسمت خاصی از قاب است. چه راهی بهتر از یک خط خوب و قوی که به سوژه‌ اشاره می‌کند تا چشم بیننده را به خود جلب کند؟ کار خطوط دقیقا همین است که چشم بیننده را به سمت سوژه هدایت کند. مانند تصویر زیر که چشم‌ها را به سمت سوژه در قسمت چپ تصویر هدایت می‌کند. هم‌چنین می‌توانید خطوط متعددی داشته باشید که با همگرایی به سوژه اشاره می‌کنند. رودخانه‌ها و نهرها راهی عالی برای ترکیب خطوط، حرکت و رنگ‌های اصلی در یک تصویر هستند. “خطوط همگرا” می‌تواند لبه‌های ساختمان‌ها یا درختان متعدد یا هر گروهی از لبه‌هایی باشد که از هر طرف به سمت وسط قاب کشیده شده‌اند.

2- ارزش

می‌توانید ارزش اشیا در عکس را با روشن یا تاریک بودن آن و در واقع با استفاده از سایه‌های سیاه و سفید و خاکستری نشان دهید. زیبایی عکاسی این است که می‌توانید از سایه‌های سیاه و سفید برای ایجاد تصاویر قدرتمند استفاده کنید. عکاسانی که به دنبال رنگ‌های پر جنب‌ و جوش یا سایر جنبه‌های پویا در یک صحنه هستند، معمولا فراموش می‌کنند که می‌توانند از پتانسیل این رنگ‌ها در به وجود آوردن یک کادر جذاب استفاده کنند.

3- شکل و فرم

شکل و فرم عناصر مشابه طراحی هستند. تفاوت اصلی آن‌ها این است که فرم دارای سه بعد ارتفاع، عرض و عمق است اما شکل فقط دارای ارتفاع و عرض است و عمق ندارد.

عکاسی یک نمایش سه بعدی از یک صحنه است، بنابراین در حالی که یک نقاشی ممکن است اشکال بیشتری در خود داشته باشد، یک عکس معمولاً فرم‌های بیشتری دارد. هر چه فرم جالب‌تر باشد، تصویر جالب‌تر است. فرم‌ها می‌توانند به صورت هندسی مانند یک ساختمان یا ارگانیک مانند یک شیر دریایی یا یک شخص باشند.

4- فضا

اشکال و فرم‌ها در یک قاب فضا را اشغال می‌کنند و هم‌چنین مقداری فضای خالی یا “منفی” در بین آن‌ها یا اطراف آن‌ها باقی می‌ماند. جالب است بدانید که گاهی خود این فضای خالی یا منفی می‌تواند به یک عنصر جالب برای ایجاد جذابیت تبدیل شود. بنابراین هنگام عکاسی از فضاهای شهری، پرتره و… علاوه بر اشکال درون قاب که فضای قاب را اشغال کرده‌اند، “فضای اشغال نشده” نیز به همان اندازه اهمیت دارد.

5- رنگ

بخش مهمی از یادگیری عکاسی به مطالعه درباره‌ی رنگ‌ها مربوط می‌شود. رنگ در واقع از سه بخش رنگ، ارزش و شدت تشکیل شده است. اگر با نرم افزارهای شرکت Adobe مانند فتوشاپ کار کرده باشید به خوبی می‌دانید که “رنگ” یا color صرفاً نام رنگ است (مانند قرمز، آبی، سبز و…)، “شدت” به میزان اشباع یا Hue (این که رنگ چقدر روشن و خالص باشد) و “ارزش” یا Intensity (رنگ روشن یا تیره) اشاره دارد.

آشنایی با تئوری‌های اصلی رنگ مانند رنگ‌های مکمل، رنگ‌های مشابه، تک رنگ‌ها و… می‌تواند برای زمانی که به دنبال یک ترکیب عالی می‌گردید کمک بسیار خوبی باشد. پس مطالعه درباره‌ی رنگ‌ها را فراموش نکنید و یاد بگیرید که هر رنگی برای القای چه حسی به کار می‌رود. اگر به color.adobe.com سر بزنید، اطلاعات خوبی درباره‌ی رنگ‌ها به دست خواهید آورد.

6- بافت

همان‌طور که می‌دانید در عکس امکان لمس عناصر برای درک جنس آن وجود ندارد؛ اما اگر در هنگام عکاسی سعی در ثبت دقیق بافت عناصر داشته باشید، بیننده می‌تواند به خوبی جنس آن را درک کند. مانند تصویری که از یک کاکتوس یا لطافت گلبرگ‌های یک گل گرفته‌اید.

اصول ترکیب بندی

اصول ترکیب بندی در عکاسی نکات و انجام ریزه کاری‌هایی است که با رعایت آن‌ها می‌توانید زیبایی و اثربخشی تصویری که می‌خواهید ثبت کنید را دوچندان کنید. مهم‌ترین اصول ترکیب بندی عبارتند از:

1- ریتم

ریتم با تکرار الگوها و اشکال به صورت تصادفی یا منظم در سراسر قاب به وجود می‌آید. کاری که شما باید انجام دهید کشف یک ریتم در طبیعت یا ایجاد یک ریتم جالب به صورت مصنوعی و سپس فشردن دکمه‌ی شاتر است.

2- تعادل

اگر تصویری که ثبت کرده‌اید را به دو نیم تقسیم کنید (بالا و پایین یا چپ و راست)، آیا احساس می‌کنید که به هم تعلق دارند؟ آیا احساس می‌کنید که یک طرف شلوغ‌تر از طرف دیگر است؟ این به هیچ وجه به معنی تقارن نیست. فقط توجه کنید که اگر در یک طرف شئ قابل توجهی دارید که نگاه بیننده را به آن طرف جذب می‌کند، در طرف مقابل نیز چیزی داشته باشید که باعث شود بیننده به کل تصویر علاقمند شود. تصویر نامتعادل می‌تواند چشم بیننده را در یک طرف کادر نگه دارد، به جای اینکه به آن اجازه دهد در کل ترکیب پیمایش کند.

3- قانون یک سوم

یکی از مهم‌ترین اصول ترکیب بندی در عکاسی که تقریبا در هر منبعی به عکاسان معرفی می‌شود اصلی است که از آن به عنوان قانون یک سوم یاد می‌شود. اکثر افراد معمولی و عکاسان مبتدی معمولا سعی دارند سوژه‌ی تصویر را در مرکز قاب قرار دهند. پیشنهاد قانون یک سوم به شما این است که ابتدا با دو خط عمودی و دو خط افقی (مانند تصویر زیر) قاب را به 9 مستطیل مساوی تقسیم کنید. سپس هنگام عکاسی سعی کنید سوژه‌ی اصلی را در محل برخورد این خطوط که به آن نقاط طلایی می‌گویند، قرار دهید و معجزه‌ی زیبایی بخش آن را ببینید! البته لازم نیست که سوژه دقیقا در یکی از آن نقاط باشد و اگر به آن نزدیک هم باشد کافی است.

4- تناسب

تناسب به اندازه یا سایز اشیاء درون یک قاب که با هم ارتباط دارند، اشاره می‌کند. شما می‌توانید با تغییر زاویه دوربین سعی در تغییر اغراق آمیز این اندازه‌ها داشته باشید. هم‌چنین می‌توانید سوژه‌ها را به گونه‌ای قرار دهید که تفاوت‌ها را متناسب با فوکوس تصویر (Focus) ایجاد کنید.

5- تأکید

در هنگام ترکیب بندی در عکاسی، ممکن است بخواهید عمداً چشم بیننده را با استفاده از عناصر موجود در تصویر به سمت یک سوژه‌ی خاص هدایت کنید. در این حالت در واقع روی آن سوژه تأکید دارید. برای تأکید بر قسمتی از کادر تکنیک‌های مختلفی از جمله بازی با نور، استفاده از رنگ‌ها، استفاده از تناسب، استفاده از خطوط و… وجود دارد.

6- هارمونی

هارمونی از رنگ، بافت، خط و دیگر جنبه‌های هنری استفاده می‌کند تا به شباهت‌های موضوعات درون یک تصویر اشاره کند. مانند تصویری از فرم‌های یکسان که رنگ متفاوتی دارند و در واقع اشتراک بین همه‌ی آن‌ها فرم آن‌هاست.

7- تنوع

تنوع را با توجه به معنای هارمونی و با اشاره به یک سبد سبزیجات به خوبی می‌توان توضیح داد. برخلاف هارمونی که در آن بر شباهت‌ها تأکید داشتیم در بحث تنوع به اختلاف میان اجزای تصویر اشاره می‌کنیم. درواقع تنوع در ترکیب بندی در عکاسی روایت داستان همان اختلافات میان اجزا توسط عکاس در یک قاب است.

8- جنبش

یکی از مهارت‌های مهمی که هر عکاسی باید به آن مسلط باشد، این است که به گونه‌ای از ابزارهایش استفاده کند که بتواند “حرکت” یا “جنبش” را در قاب ثابت تصویرش نمایش دهد. سرعت شاتر، بزرگنمایی با دوربین، نحوه‌ی قرار گیری سوژه‌ها در تصویر،عناصر ترکیب بندی و… ابزار هستند که با آن‌ها می‌توانید یک احساس ضمنی از حرکت ایجاد کنید.

چگونه از ترکیب بندی در عکاسی استفاده کنیم؟

در این مقاله اصول و عناصر اولیه‌ی ترکیب بندی در عکاسی را بررسی کردیم اما فراموش نکنید که هدف از آموزش آن تقلید از مربیان دیگر و تولید آثار شبیه به هم نیست. شما به عنوان یک عکاس در ابتدای مسیر آموزش باید ابتدا اصول ترکیب بندی را یاد بگیرید و سپس از آن اصول طبق سلیقه‌ی خودتان و در سبک عکاسی مخصوص به خودتان استفاده کنید. این کار مانند این است که ابتدا حروف الفبای یک زبان را بیاموزید و سپس طبق نظر خودتان برای نوشتار جملات و کلمات از آن استفاده کنید. گاهی نیز ممکن است با شناخت این قوانین و سپس قانون شکنی بتوانید تصاویر ماندگاری ثبت کنید! در حقیقت هدف از ترکیب بندی انتقال مفهوم مورد نظر، ایجاد و نمایش تعادل بصری بین عناصر موجود در عکس و در نهایت برقراری ارتباط عمیق بین عکاس و بیننده از طریق یک تصویر بدون صدا و حرکت است.